Tüm vücudu yenileyebilen gen keşfedildi

Bazı hayvanlar olağanüstü yenileme yeteneklerine sahip. Örneğin semenderler arka bacaklarını yeniden üretebiliyor. Kertenkeleler ise saldırgan hayvanlardan kurtulmak için kuyruğunu bırakıp iki ay içinde yeni kuyruk geliştirebiliyor. Planarya solucanları, deniz anaları ve deniz anemonları daha da ileri giderek, ikiye bölündükten sonra bile vücutlarını yeniden oluşturabiliyor.

İnsanlar bir gün kopan uzuvlarını yeniden geliştirme yeteneğine sahip olabilir. Harvard Üniversitesinden bilimciler genlerin tüm vücudu yenilemesini kontrol eden bir DNA anahtarı keşfetti.

Yenileme anahtarı EGR

Solucanlarda kodlama yapmayan (çöp) DNA’ları inceleyen bilimciler, erken büyüme tepkisi (EGR) adı verilen bir kontrol genini harekete geçirebilen bir DNA parçası buldu. EGR, yeniden oluşturma işlemini tamamen açıp kapatabiliyor. Dr. Mansi Srivastava “Bu genin aktivitesini düşürmeyi başardık ve eğer EGR’ye sahip değilseniz hiçbir şey olmadığını gördük. Hayvanlar vücutlarını yenileyemiyor. EGR çalışmayınca, vücut yenilemede kullanılan diğer genler hiç çalışmıyor. Diğer anahtarlar işe yaramıyor. Evin şalterini indirmiş gibi oluyor.” diyor.

Çalışmalar üç çizgili panter solucanlar üzerinde yapıldı. Bilimciler, vücut yenilenmesi sırasında hayvanların hücrelerinde yoğun olarak bulunan DNA’ların açılarak yeni alanları aktif hale getirmeye başladığını gördü.

İnsanlar da aslında EGR taşıyor ve hücreler stres altında olduğunda ve tamire ihtiyaç duyduğunda bu geni üretiyor. Ancak bu gen insanlarda geniş ölçekli yenilenmeyi tetiklemiyor. Bilimciler hayvanlardaki ana genin insanlardakinden daha farklı bir şekilde bağlı olduğunu düşünüyor ve bu bağlantılarda değişiklikler yaparak yenilenmenin faydalarını insanlara da sunmayı amaçlıyor.

Çöp DNA aslında çok işe yarıyor

Harvard’dan Andrew Gehrke yanıtın, bu geni kontrol eden kodlama yapmayan DNA’da olduğunu düşünüyor. Kodlama yapmayan ya da ‘çöp’ DNA’nın daha önce hiçbir işe yaramadığı düşünülüyordu ancak bilimciler son yıllarda bu DNA’ların da önemli etkileri olduğunu fark etti.

Gerkhe “Genomunun sadece yüzde ikisi protein gibi şeyler üretiyor. Geri kalan yüzde 98’in, tam vücut yenileme işlemi sırasında ne yaptığını merak ettik. Bence şimdilik sadece yüzeysel bir bilgiye sahibiz. Bu anahtarların bazılarına baktık ve genomun daha geniş bir ölçekte nasıl etkileşime girdiğiyle ilgili çok farklı yönler de bulunuyor. Tüm bunlar da genleri açıp kapama konusunda önem taşıyor.” diyor.

Dr. Srivastava “Asıl soru şu: İnsanlar EGR’yi hücreleri zarar gördüğünde açabiliyorsa neden uzuv yenileme yeteneğimiz yok? Doğaya bakıp, ‘bir kertenkelenin bu yeteneği varsa benim niye yok?’ diye düşünmek çok doğal. Sorunun yanıtı, EGR’nin güç anahtarı olmasında yatıyor olabilir. Belki de bağlantılar daha farklıdır. EGR’nin insan hücrelerine söylediği şeyler üç şeritli panter solucanlarına söylediği şey aynı olmayabilir.” diyor.